gayri safi yurt içi hasıla ne demek?
Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH), belirli bir zaman aralığında
üretilen tüm nihai ürünlerin, piyasa değerindeki
ölçüsüdür.
ise, ülkelerin yaşam maliyetleri ve enflasyon oranlarındaki
farklılıkları yansıtmamaktadır; bu nedenle, satın alma gücü paritesinde
(SAGP) kişi başına GSYİH bazının kullanılması, uluslararasındaki yaşam
standartlarını karşılaştırırken,
tartışmalı olarak daha yararlı olurken, nominal GSYİH, uluslararası
pazardaki ulusal ekonomileri karşılaştırmak için daha yararlıdır.
Bu tanımda belli bir zaman; bir ay, üç ay ya da bir yıl olabilir. GSYİH
genellikle bir yıl için ele alınır. Nihai mal ve hizmetler ise, üretilen
toplam mal ve hizmetlerden üretim için kullanılan ara mallar düşüldükten
sonra geriye kalan değerdir. GSYİH verilerini bulmak için şu formül
uygulanır:
GSYİH = + +
devlet harcamaları + ( –
)
GSYİH’den
( aşınma ve eskime payı) çıkarıldığı
zaman elde
edilir. “Gayrisafi”, sermaye stoğuna amortismanın eklenmiş olduğunu
ifade eder.
Safi yurt içi hasıladan
çıkıp eklendiği zaman elde edilir.
Yurt içi gelire, net dış dünya faktör gelirleri eklendiği zaman elde edilir.
Millî gelire, transfer ödemeleri eklenip , dağıtılmayan kurum kârları ve
kesenekleri
çıkarıldığı zaman elde edilir.
Kişisel gelirden, kişisel gelir vergisi çıkarıldığında da elde edilir.
Yukarıdaki eşitlikte, tüketim ve yatırım, nihai mal ve hizmetler için
yapılan harcamalardır. Eşitliğin ihracat eksi ithalat kısmı ise
harcamaların yurt içinde üretilmemiş kısmını (ithalat) düşüp yurt içi
üretimin içeride tüketilmemiş kısmını (ihracat) eklemek suretiyle
dengeler. İktisatçılar (’ten bu yana), genel
tüketim kavramını, özel tüketim ve tüketimi olmak üzere ikiye bölmeyi
tercih etmişlerdir.
Bu nedenle GSYİH şu şekilde ifade edilir.
GSYİH = +
+ +
Ya da basitçe GSYİH=T+D+Y+X-M (X-M, ihracat eksi ithalatı ifade eder).
GSYİH’nin bileşenleri
T, Y, D ve (X-M) değişkenleri:
- T özel tüketim ya da tüketici harcamaları olarak anılır. Ev halkının
yemek, kira, ilaç gibi en kişisel harcamalarıdır.
- Y sermaye cinsinden işle ilgili yatırımlardır. Örneğin yeni bir
fabrika binası inşaatı, bir yazılım alımı ya da makine, teçhizat
alımları gibi harcamalar işle ilgili yatırım olarak anılır. GSYİH
için ‘yatırım’ özellikle finansal olmayan ürünlerin alımıdır.
alımı
olarak sınıflandırılır (GSYİH
tasarruflardan değil harcamalardan oluşur). Ayrım (teorik olarak)
oldukça açıktır: eğer geri ödeme yükümlülüğü
olmaksızın mal ve hizmetlere dönüştürülebiliyor ise, bu bir
yatırımdır. Örneğin, ya da alımlarında paranın sahipliği
nominal olarak el değiştirir ve bu GSYİH toplamının dışında tutulur.
Konuşma dilinde bu türü harcamaların yatırım olarak anılmasına
karşın, iktisadi açıdan bu harcamalar bir yer değiştirmedir ve ya da GSYİH formülünün bir parçası
değildir.
- D nihai mal ve hizmetler için yapılmış devlet harcamalarının
tamamıdır.
ücretleri, askerî amaçlı silah alımları ve devlet tarafından yapılan
her türlü benzeri yatırım harcamasını içerir. Sosyal sigorta ya da
gibi transfer
ödemelerini içermez. GSYİH’nin bütünü içerisindeki devlet
harcamalarının nispi büyüklüğü iktisadi açıdan oldukça önemlidir.
- (X-M) bir ekonomi içerisindeki net ihracattır (ihracat-ithalat).
GSYİH, diğer ülkelerin tüketimi için üretilmiş mal ve hizmetleri de
kapsar. Bu nedenle ihracatın tamamı GSYİH’ye eklenir. Buna karşın
ithalat GSYİH’den çıkarılır çünkü yurt dışından alınan mal ve
hizmetler hâlihazırda T, Y ve D’ye dahil edilmiştir. Yabancı
ülkelerden yapılan tedariğin yurt içi olarak hesaplanmasını
engellemek amacıyla çıkarılırlar.
GSYİH’nin değişkenlerine örnekler
T, Y, D ve (X-M)’e örnekler:
Doluluk oranını artırmak amacıyla bir otele yapılan yenileme harcamaları
özel yatırım iken, aynı sonuca hizmet edecek otel hisseleri alımı bir
tasarruftur. Birinci durum GSYİH ölçümüne dahil edilirken (Y) ikincisi
dahil edilmez. Eğer otel binası aynı zamanda özel bir ev ise, yenileme
harcamaları tüketim olarak değerlendirilir. Eğer bir kamu kuruluşu aynı
binayı kamu yararına bir hizmet için alındığına bağlı olarak T veya Y
bilişenlerinde bir artışa neden olur.
GSYİH’nin ülkeler arası farklılıklara göre karşılaştırılabilir hâle getirilmesi
GSYİH ve yaşam standardı
, sıklıkla
bir ekonomideki bir
göstergesi olarak kullanılır. Bu yaklaşımın sağladığı kolaylıklara
karşın, GSYİH hakkındaki pek çok eleştiri, onun bir yaşam standardı
olarak kullanılmasına odaklanmaktadır.
Kişi başına GSYİH’nin bir yaşam standardı göstergesi olarak
kullanılmasının en önemli nedeni, yaygın, düzenli ve sıkça ölçülüyor
olmasıdır. Dünyanın bütün ülkeleri bu ölçümlemeyi hemen hemen aynı
teknikle yapar, dolayısıyla her ülkede aynı şeyin ölçüldüğüne dair bir
güven oluşmuştur.
Buna karşın, GSYİH’nin bir yaşam standardı ölçütü olarak kullanılmasının
güçlüğü ise, direkt bir ifadeyle, GSYİH’nin bir yaşam standardı ölçütü
olmamasıdır. GSYİH bir ülkedeki belli ekonomik aktiviteleri ölçümlemeyi
hedefler. GSYİH’nin bir yaşam standardı ölçütü olarak kullanılmasının
gerekçesini güçlendiren argüman, (diğer değişkenlerin sabit kalacağını
varsayarsak) genellikle bir ülkenin GSYİH’si yükselirken beraberinde o
ülkedeki yaşam standardının da yükseliyor olmasıdır.
GSYİH’nin ölçümlenmesi ve bir gösterge olarak kullanılmasına getirilen eleştiriler
GSYİH’nin ekonomistler tarafından yaygın kullanılmasına karşın, göstergesi olarak değeri her
zaman sorgulanmıştır. Bu konuda alternatif olarak, gösterilir.
GSYİH’nin nasıl kullanıldığına dair yapılan eleştiriler:
- GSYİH harcanan paranın kaydı olmayan
ve para dışı ekonomiyi hesaba
katmaz. Bu nedenle, özellikle iş hayatının önemli bir kısmının kayıt
dışı gerçekleştiği ekonomilerde, olması gerekenin çok altında GSYİH
değerleri ile karşılaşılabilir. ’ın
yaygın kullanıldığı ekonomilerde de benzeri durumlarla karşılaşılır.
- Yaygın ekonomik analizler, çevre, yardımcı işler ve kadınların
çalışmasını ihmal ederler. Çocuk bakıcılığı ya da ev temizlikçiliği
gibi işler bu analizlerde yer almazlar. Yeni Zelandalı ekonomist
çalışmasında, bu konuyu,
“ödeme ile sonuçlanmayan işler faktör edilebilecek olsa, ödenmeyen
iş gücünün uğradığı haksızlık bir parça telafi edilebilecek ve
demokrasinin ihtiyaç duyduğu politik saydamlık sağlanabilecektir”
şeklinde vurgulamıştır.
- GSYİH’nin hesaplanmasında karşılaşılan farklılıklar, ülkeler
arasında çelişkiler yaratmaktadır.
- GSYİH net bir değişim yaratmayan üretimleri ya da hasarların tamiri
için yapılanları da hesaba katar. Örneğin doğal bir felaketten ya da
bir savaştan sonra yapılan yeniden yapılanma büyük bir ekonomik
aktivite yaratarak GSYİH’nin sıçramasına neden olur. Buna karşın bu
felaketlerin yaşanmamış olması gerçekte çok daha iyidir. Sağlık
hizmetlerinin ekonomik değeri ise bir başka klasik örnektir. Çok
sayıda insanın hasta olması ve pahalı tedaviler görmesi arzu edilen
bir şey değildir fakat gerçekleşmesi GSYİH’nin büyümesine neden
olur.
- Yaşam kalitesi (insanların mutluluğu), mal ve hizmetlerden çok
farklı şeylerle belirlenir. Yaşam standardının ölçülmesi için
kullanılan alternatif ölçüm araçları dahi bu etkenleri hesaba
katmazlar.
- Şirketlerin uluslararası ticari faaliyetleri GSYİH’nin değerini
saptıran bir başka etkendir. Örneğin Avrupalı ve Amerikalı şirketler
vergilerden tasarruf etmek amacı ile alım satım faaliyetlerinin bir
kısmını ya da
gibi ülkelerden geçirirler. Böylece
vergilerden tasarruf elde ederken bu faaliyeti yaptıkları ülkelerin
GSYİH’sinin yükselmesine neden olurlar.
- Ülkelerin ucuz ve kısa ömürlü mallar ya da pahalı fakat uzun ömürlü
mallar alma alışkanlıkları da GSYİH’nin olumsuz etkilenmesine neden
olabilir. Bu konuda kesin bir ayrım elde etmek zor olmakla birlikte,
bazı durumlarda, pahalı fakat kalite malların uzun vadede kısa
ömürlü mallardan daha ucuz olabilir. Böyle durumlarda
alışkanlıkların kısa ömürlü mallara yönelmesi GSYİH’nin yükselmesine
neden olur iken aynı davranış biçimi moda, teknoloji değişimi gibi
nedenlerle sık yenilenme ihtiyacı duyulan mallarda ise GSYİH’nin
düşmesini sağlayabilir.
- gibi vatandaşları tasarrufa eğilimi
ülkelerin GSYİH’si düşüş eğilimine girerken vatandaşları, parası
olmadığı hâlde borç alarak harcama eğilimli,
gibi ülkelerin GSYİH’si büyüme yönünde
etkilenecektir. GSYİH’nin hesaplanışında birikmiş tasarruf ya da
borçlar hesaba katılmazlar.
- GSYİH
olup olmadığını ölçemez. Bir ülke doğal kaynaklarını çok hızlı bir
şekilde tüketerek ya da yanlış yatırımlar yaparak geçici bir süreyle
yüksek GSYİH’ye sahip olabilir. Örneğin geçmişte yüksek fosfat
kaynakları nedeniyle dünyanın en yüksek kişi başına millî gelirine
sahip ülkesi olan , 1989’dan sonra,
kaynakların tükenmesi ile millî gelirinde hızlı düşüş yaşamıştır.
Sanayileşmeksizin petrol zengini olan ülkeler, gelecekte petrol
kaynaklarının tükenmesi ile bugünkü yüksek GSYİH’lerini
sürdüremeyeceklerdir. Düşük tasarruf oranları ve yüksek tüketim
harcamaları nedeniyle, ekonomiler, şişirilmiş hisse fiyatları ya da
şişirilmiş ev fiyatları gibi varlık balonları ile karşı
karşıyadırlar. Doğanın kirletilerek yok edilmesi pahasına yüksek
ekonomik büyüme yaşayan gibi ülkeler, ödenmesi
çok zor, tekrar temizleme bedellerini, GSYİH hesaplarına dahil
etmemektedirler.
- GSYİH’nin yıllık büyümesi, yıllara göre, üretim çıktısının
kalitesindeki objektif değişimi hafife alan ile düzeltilmektedir.
Deflatör, subjektif deneyimlere dayandığı için, teknoloji ve kalite
seviyelerindeki iyileşmelerin, ne dereceye kadar, gerçek yaşam
standardını yükseltebileceğini ölçmek konusunda yetersiz kalacaktır.
- GSYİH, fakirle zengininin gelirleri arasındaki eşitsizliği hesaba
katmaz.
Bazı iktisatçılar, yukarıdaki eleştirilere çözüm üretmeye çalışan,
adı
altında, GSYİH’nin bir ikamesini yaratmaya çalışmışlardır. Dünyanın en
mutlu toplumu olduğunu iddia eden gibi bazı
ülkeler ise, kavramının bir yaşam
standardı olarak avukatlığını yapmaya çalışmaktadır.
Ülkelerin GSYİH’lerine göre sıralandığı listeler
Kaynakça
Dış bağlantılar
Orijinal kaynak: gayri safi yurt içi hasıla. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler